A storia di i Giovannali

Più d’un seculu nanzu à a fini di u medievu, a Corsica cunnosci un avvenimentu chì hè statu inscrittu incù prufundezza in la cuscenza populari isulana. A cumunità di i penitenti di Carbini (Corsica suttana), chjamata « I Giovannali » hè scumunicata incù viulenza è crudeltà da u papa Urbanu u V. Ancù oghji i lasciati di i cronachi medievali sò mistati à li cridenzi trasmetti mentri i seculi seguitendu li fatti, tuttu quissu hà participatu à custruì una storia strana, sempri scuparta d’oscurità.

Parò, pudemu dichjarà incù certezza chì la storia di sta cungregazioni, cundirata da Roma com’è una setta d’eretici, era u spechju d’un epica disturbata da cunflitti suciali, rilighjosi è pulitichi in lu Meditarraniu uccidentali, mentri u XIVesimu seculu. U puteru papali, incù Innucenti u VI seguitatu da Urbani u V, circava à affirmassi contru à i reami d’Auropa avidi di duminazioni, eppuru hà vistu rivultassi signori pievani, cù la crescenza in li cumunità paisani di parechji pratichi rilighjosi scapendu à la duttrina rumana.

I storiani sò d’accunsenti par affirmà chì l’epica chjamata u « beddu XIIIesimu seculu », famosa par i so prugressi ecunomichi è pulitichi, hè stata seguitata da un seculu maladettu in Auropa ; agricultura magra, affamamenti successivi, ma sopratuttu una pesta tamanta ch’hà da ammazzà, in Corsica, guasgi 2/3 di a populazioni in 1348. Eccu a scena storica induva nasci a storia di i Giovannali in la siconda parti di u XIVesimu seculu.

  • Carbini in l’Alta Rocca, paesu di i Giovannali

U paesu di Carbini si trova in l’Alta Rocca, in lu stremu meridianu di a Corsica suttana. A l’intrata di u paesu, a ghjesgia San Ghjuvanni Battista è u so Campanili. Si dici chì sò stati custruitti à u XIIesimu seculu da l’architectu pisanu Maestro Maternato (o Masciu Maternatu). Ghjustu accantu à a Ghjesghjia, sempri cunservata, si trova i fundamenti di a Cappedda San Quilico ch’avaria accoltu, i Giovannali ch’erani, sicondu à i raconti storichi i fideli di u Terz’ordini Franciscani. San Quilicu hè statu brusgiatu è distruittu da l’armata puntificali.

I fundazioni di a Ghjesgia San Quilicu 
  • Una cungregazioni di Penitenti franciscani ?

Sicondu à u storianu talianu Enzo VIRGILI, saria meddu d’impiegà u termini di i « Penitenti di Carbini » piuttostu chè I Giovannali. Chì in l’Archiviu Arcivescovili di Pisa, si pò leghja « congregationis penitentiae », « ordinis », « Frater et sorores tertii ordini » tandu era una rifarenza à lu terz’ordini criatu è sviluppatu da San Francesco d’Assisi. I Giovannali era sopratuttu u nomu datu à a cungregazioni da i cronisti corsi di l’epica. Si pò truvà dinò u termini di « Catari corsi », paragonu fattu incù u muvimentu ereticu assai prisentu un seculu nanzu in Francia Suttana, è chì si hè fermatu in li Cruciati sanguinosi sempri famosi ancu oghji, com’è la Cruciata albigesi.

Tandu, u Terz’Ordini franciscanu si definisci com’è una penitenza, ch’era sighi accittata o imposta. Apparta à l’omi è à i donni molti fideli chì vuliani una rilazioni più intima incù Diu, parò ùn campavani micca in un monasteru, stavani in li so casi propii ed erani maritati. Tandu, à partesi di u XIIesimu è XIIIesimu seculu, si pò incontrà pratichi più diversi di penintenzi. Tandu a setta ‘lli Giovannali ni facia parti. Sti cristiani eretici prigavani in la piccula cappedda di San Quilicu, è tuttu i so pussessioni erani missi in cumunu, una manera di fughjà a miseria è l’autorità papali.

U famosu crunistu corsu Giovanni della Grossa ni farà u racontu, più d’un seculu dopu in i so cronachi di Corsica, tandu metti in evidenza l’impurtanza di i signori lucali in lu cunflittu trà a cumunità eretica è lu papa. Polo è Arrigo d’Attallà, ( a Pieva accantu à Carbini) erani i fiddoli illeghjitimi di Guglielmo d’Attallà, ed hanni circatu à cunquistà u puteru signuriali nantu à lu tarritoriu, forsa t’avarani pruvatu à avviccinassi di a cungregazioni di più in più impurtanta.

  • L’evuluzioni Giovannali, da a so criazioni sin’à a cruciata.

U capu è criatoru di sta cungregazioni si chjamava Fra Ristoro, si prisenta in la so biugrafia com’è u « figlio del fu Landolfo d’Ota dello Dioceso di Sagone in Corsica », tandu hè statu accittatu in Carbini par piddà a piazza di pievanu ch’era viota. U vescovu d’Aleria n’hè cuntenti, ma l’affari pidda una strada gattiva, si leghja in li lettari di l’Arcivescovilu di Pisa, u 16 di Ghjunghju 1354 chì « il signori Fra Remondo, vescovo d’Aleria scommunica u Fra Ristoro, incù l’omi è li donni di a cungregazioni », più luntanu, « Ristoro di Carbini, seduttori di u populu, superstiziosu è chjusu in molti è molti error i(…) affirma chì la so autorità è più forta chì l’autorità ‘lli Vescovi è di lu Nosciu Signori u papa (…) St’omu hè un’anti-papa, hè caddutu in l’eresia. »

A Ghjesgia di San Giovanni Battista è tandu cundanata à a scumunicazioni, Fra Ristoro smarrisci subbito dopu ad à essa statu scumunicatu, si pò pinsà ch’iddu hè statu ammazzatu da i frateddi Polo è Arrigo d’Attallà circhendu à cuntrullà sta setta d’eretici divintata famosa in l’isula sana. Un primu « ultimatum » hè lampatu à a cungregazioni di i Giovannali, u papa Innucenti VI dumanda ch’iddi siani sottumessi à l’autorità di u vescovu. Tandu i signori lucali hani incitattu i fideli à a ribellioni.
Dopu à Innucenti VI, Urbanu V manda un cummissariu, aiutatu da parechji missionarii circa à installà l’ortodossia di novu, ma sarà un scumpientu. Tandu hè missa in badddu una vera cruciata. Carbini distruitta è brusgiata, a Ghjesgia di San Quilicu rasata. Davant’à l’opressioni, i Giovannali circani à fughja in la pievi d’Alesani, in lu rughjonu di a Castagniccia.

Dopu à a so fughjita, l’eretici sò stati accolti in lu cuventu d’Alesgiani

  • Racontu di sta cruciata sanguinosa.

« Vidimu s’ingrandà l’armata catolica cumposta da signori, vescovi è di li so omi : suldati tuscani, genuvesi, milanesi sardi, albanesi, pruvinsiali, catalani. L’altri erani quì par abbuttà, miserabili in la puvartà isulana. Fra Giorgio, suldatu di lu Papa era u capu, piazzatu framezu à un ricciu d’epei. A croci d’oru hè alzata (…) Mentri a marchja silenziosa di i Giovannali, una barbaresca inizia à cantà, d’un passu acchitatu (…) Subbitu, sta mossa nera d’eretici si metti à ondighjà in giru à a croci di legnu com’è una schiappa di dolu bagnata di sangui, u so longu brionu, arrabiatu è spaventosu, sustenutu da i colpi di l’assassini, addibulia par firmassi incù l’ultima tumbata. »

In li cridenzi populari di la ghjenti rucchisgiani, a storia di i Giovannali hè sempri viva, si dici par asempiu d’una parsonna marturiata à un puntu stremu chì « l’hani fattu peghju ch`à i Giovannali ». Si senti tandu in li raconti paisani, un’antra storia, sfarenti di l’ufficiali sparta da i cronisti è i lettari di i vescovi :

« Diciani chi l’ajenti di Carbini (ghje digu ciò ch’ e’ aghju ‘ntesu cuntà, digu ciò ch’ e’ aghju ‘ntesu) andaghjani ‘n ghjesia, si chjudiani à chjavi, à u bughju, é unghjunu piddaia un ommu o una donna, à bulighju, ommini é donni. Una notti, hani taddatu annant’ à quidd’ altru un pessu di coda, un pezzu di scusali, un pezzu di casacca, é u lindumani, hani vistu ch’idd’ eran’ andati à chi incù a fiddola, à chi incù a mamma…
L’hani scummunicati. Alora, hani circatu di fughja. Hani circatu di fughja pa Santa Manza, sò passati pa i stritti, na muntanghja culà, l’hani tumbi tutti. Quiddu locu, dicini chi u chjammani I Stritti di l’Arasia. Dopu, hani dittu ch’ idd’ erani cummunisti, ma ghje un la credu micca… »

Storia cuntatta da un paisanu di Carbini in l’anni 1980, arrigistrata da a linguista Mathée Giacomo-Marcellesi par l’opara « Contra Salvatica ».

Related Post